Nógv halda, at tað onkuntíð fer at vera vanligt at ferðast út í rúmdina og enntá til aðrar gongustjørnur. Og kanska er nakað um tað, tí vanlig fólk hava ferðast út í rúmdina síðan 2001 í russiskum og amerikonskum rúmdarførum.
Einaferð fara kanska stór gistingarhús at sveima í ringrás um Jørðina. Tá fer at bera til at skipa fyri útferðum til Mánan.
Tað er ikki bara sum at siga tað at fara á vesið ella leggja seg at sova úti í rúmdini, tí í rúmdini valdar vektloysi ...
Fyrstu rúmdarferðirnar hjá fólki vóru stuttar. Nú hava vit stórar rúmdarstøðir, har astronautar kunnu búgva og arbeiða í rúmdini í vikur og mánaðir.
Tað tekur einum rúmdarfari 90 minuttir at fara eina ferð runt um Jørðina. Men hvussu lætt er tað at koma út í rúmdina?
Fótaspor, sum rúmdarfólk hava sett á Mánan, fara at standa sjónsk í milliónir ár, tí har er einki veður at káma tey burtur, tað vil siga hvørki regn, vindur ella kavi.
Fyrstu ‘astronatarnir’ vóru dýr. Fyrst vóru flugur sendar út í rúmdina, síðan mýs, apur og hundar.
At arbeiða í rúmdini er strævið og vandamikið og krevur nógva venjing. Enntá áðrenn venjingin byrjar, eru tað nøkur ting, tú verður noydd/ur at hugsa um!
Í fleiri enn 50 ár hava stjørnufrøðingar brúkt rúmdarfør at kanna Mánan. Mánin er einasti himmalknøttur, umframt Jørðina, sum fólk hava sett síni bein á.
Fótaspor, sum rúmdarfólk hava sett á Mánan, fara at standa sjónsk í milliónir ár, tí har er einki veður at káma tey burtur, tað vil siga hvørki regn, vindur ella kavi.
Á Mánanum er eingin luft, einki veður og einki lív. Mánin lýsir ikki sjálvur. Hann er tó ógvuliga bjartur at síggja til, tí tá ið Sólin lýsir á hann, virkar hann sum eitt endurskin.
Orð um rúmdina, rúmdin í orðum.
Read MoreStjørnufrøðingar brúka stjørnukikarar – teleskop – at fáa eina greiða mynd av tí, sum er í rúmdini. Tað eru fleiri sløg av stjørnukikarum. Summir eru á Jørðini og aðrir er úti í rúmdini.
Hægsta fjallið á Jørðini eitur Mount Everest og er 8,8 km. Men hvussu høgt er hægsta fjallið í okkara Sólskipan?
Soleiðis sá tað út, tá ið eitt rúmdarfar setti kanningarfarið Curiosity niður á Mars.
Eitt kanningarfar er eitt ómannað rúmdarfar, sum flýgur til aðrar gongustjørnur. Tað tekur nógvar myndir og sendir tær til teldur á Jørðini.
Tjúkka lofthavið um Jørðina kann stundum órógva stjørnufrøðingar, tá ið teir eygleiða rúmdina. Fyri at fáa eitt betri útsýni, verða stórir kikarar ofta bygdir á høgum fjallatoppum, har luftin er tynri og klárari.
Summi teleskop sveima um Jørðina úti í rúmdini. Les um Hubble Space telescope, sum er ein kendur rúmdarkikari.
Í sólskipanini eru fýra gongustjørnur, sum verða nevndar innaru gongustjørnurnar. Nevndar frá Sólini eru tær: Merkur, Venus, Jørðin og Mars. Allar fýra eru úr gróti og metali, mest jarni, og allar hava tær fasta ýtu.
Read MoreVit síggja nógv ymiskt á náttarhimmalinum við berum eygum og enn meira um vit brúka ein rúmdarkikara. Men hvar er rúmdin og hvat er í henni og hvussu stór er hon?
Alheimurin (universið) er alt, sum er til, eisini tað, sum vit ikki síggja og einki vita um.
Á Jørðini er næstan ongantíð fríður. Beint nú hoyrir tú kanska prát frá floksfelagum, eina fartelefon, sum plingar, ein bil, sum brummar ella eina hurð, sum klamsar. Men í rúmdini púra stilt. Hví man tað vera?
Um ein astronautur hevði sveimað úti í rúmdini við ongari vernd, hevði hann skjótt doyð.
Nógvir stjørnufrøðingar halda, at tað var ein smástjørna, sum gjørdi av við dinosaurarnar. Hildið verður, at hon datt niður í Miðamerika fyri 65 milliónum árum síðan og var sum eitt fjall til støddar.
Rundan um Jørðina er tjúkt lag av luft, sum vit nevna lofthav (atmosferu). Lofthavið verður tynri og tynri longri burtur vit koma frá Jørðini og tynnist at enda burtur í einki. Tað er her, rúmdin byrjar.
Jørðin melur um Sólina, sum er tann stjørnan, sum er Jørðini næst. Jørðin verður eisini nevnd 'Tann bláa gongustjørnan'. Sjógvur fjalir næstan 3⁄4 av Jørðini, og tí er hon blá at síggja til úr rúmdini.
Rundan um Jørðina er tjúkt lag av luft, sum vit nevna lofthav (atmosferu). Lofthavið verður tynri og tynri longri burtur vit koma frá Jørðini og tynnist at enda burtur í einki. Tað er her, rúmdin byrjar.
Hóast Jørðin alla tíðina er á ferð um Sólina, merkja vit ikki, at hon flytur seg. Jørðin melur eisini um seg sjálva. Ein snúningur tekur um 23 tímar og 56 minuttir.
Okkara sól og sólskipan er í einari stjørnubreyt, sum eitur Vetrarbreytin. Allar stjørnurnar, sum vit síggja við berum eygum, eru partur av Vetrarbreytini, sum til samans fevnir um einar 200 milliardir stjørnur.
Read More
Stjørnur eru teir vanligastu himmalknøttirnir í rúmdini. Tær verða til inni í risastórum skýggjum av gassi og dusti. Vit nevna skýggini tokur.