Nær var samstøða millum Venus og Jupiter um leið ár 0?

Hey Pól!

Nær stóðu Venus og Jupiter tætt saman á luftini fyri um leið 2000 árum síðan?

Levi

---

Hey Levi!

Á netinum ber til at taka niður serlig forrit, har til ber at síggja, hvussu stjørnuhimmalin sær út ymsar tíðir á ymsum støðum á jørðini. Eg havi í mínari teldu eitt forrit, sum kann takast niður ókeypis á adressuni stellarium.org, og eg veit ikki betri ráð at svara hesum trupla spurningi, enn at leita á Stellarium.

Samstøður millum bjartar gongustjørnur hava verið nevndar sum ein av fleiri møguligum frágreiðingum viðvíkjandi frásøgnini um Betlehemsstjørnuna, og eg veit ikki um tað er hon, sum býr undir spurninginum, men biðja vit Stellarium um at síggja stjørnuhimmalin t.d. úr Bagdad í Irak, sæst, at Venus og Jupiter hava staðið tætt saman 12. august í árinum -2. Stellarium roknar við árinum 0, men tað gera kalendarar vist ikki, so hetta man hava verið í árinum 3 f.o.t (fyri okkara tíðarrokning).

Hesar báðar bjørtu gongustjørnurnar hava tá staðið í ein høgan vestan fyri sólsetur, og hava tí ikki verið lættar at sæð, men 17. juni í árinum 2 f.o.t. hava tær aftur verið í samstøðu eftir sólsetur. Tá hevur borið til at sæð tær somuleiðis í ein høgan vestan nakað væl uppi á luftini. Henda dag hava tær verið so tætt saman, at tað neyvan við berum eygum hevur borið til at sæð tær sum tvær gongustjørnur.

Um fólk hava verið í Føroyum tá, hevur verið truplari hjá teimum at síggja hesa samstøðuna millum Venus og Jupiter, tí kvøldini hjá okkum eru so ljós um hásummarið, og sæð úr Føroyum hava gongustjørnurnar nevnda dag staðið lágt yvir havsbrúnni, longu tá ið sólin fór í kav.

Vinaliga

Pól

Er lív í rúmdini?

Hey Pól!

Heldur tú/veitst tú, um at lív er í rúmdini? Grundgev títt svar.

Høgni

---

Hey Høgni!

Nei, hatta veit eingin. Tí kann eitt svar vera líka gott sum eitt annað. Kanska er lív heilt vanligt í rúmdini, kanska er tað ógvuliga sjáldsamt, og kanska er tað bara til á jørðini. Eisini viðvíkjandi lívinum á jørðini eru nógvir ósvaraðir spurningar. Kom lívið uttanífrá? Ella kom tað í á jørðini. Kom tað kanska í fleiri ferðir? Vit vita snøgt sagt ikki svarið!

Vit vita tó við vissu, at lívið er ógvuliga gamalt á jørðini. At talan var um ógvuliga einfalt lív í milliardir ár. At framkomið lív er ógvuliga ungt á jørðini – bara nakrar hundrað milliónir ár. Nú vita vit eisini, at mikroverur kunnu liva í so ógvisligum umstøðum, sum eingin áður hevði droymt um.

Til eru verur, sum kunnu liva í kókandi vatni, í sterkari sýru, í sterkari geisling (í atomreaktorum), í ógvisligum kulda, í bølamyrkri (á djúphavsbotni). Ja, sjálvt fleiri kilometrar undir jørð eru funnar mikroverur.

Fyri 30 árum síðan vistu vit bara um tær gongustjørnurnar, sum mala um sólina. Í dag vita vit, at tað er heilt vanligt, at stjørnur hava gongustjørnur. Talið á gongustjørnum er tí størri, enn vit hava hugflog at skilja. Tí skal tað vera løgið, um jørðin sum einasta gongustjørna hevur lív. Nógvir granskarar meta, at tað bara er ein spurningur um tíð, til vit hava prógv fyri, at lív eisini er aðrar staðir í rúmdini.

Bókin Rúmdin viðger hetta evnið í 49. kapitli. Har kanst tú lesa nógvar spennandi upplýsingar um lív og lívsvánir í rúmdini.

Vh

Pól

Hvar skal eg hyggja at stjørnubreytini?

Hey Pól

Um eg vil síggja stjørnubreytina, hvar skal eg so hyggja? Og nær sær ein hana?

Petur

---

Hey Petur

Eg giti, at tú hugsar um okkara stjørnubreyt, vetrarbreytina, og har er tað so, at vit eru stødd inni í vetrarbreytini, nakað uttarlaga á. Tí kunnu vit ikki síggja hava uttanífrá, men hyggja vit tann vegin, har tjúkkast er fyri av stjørnum, í miðplaninum í breytini, hóma vit líkasum eitt gráligt tám eftir luftini. Hetta támið, sum er ljósið frá nógvum stjørnum, verður eisini nevnt vetrarbreytin. Og tað sæst altíð, tá ið líkindini eru til tað, t.e. tú skalt vera onkustaðni, har sum tað er bølamyrkt, og hetta skal vera í niðu, tá ið eingin máni er.

Vit síggja tó ikki langt við berum eygum, tá ið vit hyggja í kantin á vetrarbreytini – bara nøkur hundrað ljósar, tí har er so tjúkt fyri av gassi og dusti.

Mynd 1 vísir, hvar vetrarbreytin er á luftini. Eg plagi at finna stjørnumyndina Cassiopeiu fyrst, og so brúka hana sum ýti, tí vetrarbreytin fer ígjøgnum Cassiopeiu. Kanna myndina gjølla og lær teg at finna Cassiopeiu, t.d. við at leingja afturgalvin í Kalsvongi tvørtur um Norðstjørnuna.

Mynd 1. ©️Pól Jespersen. (Sí størri mynd)

Hyggja vit ikki í kantin á vetrarbreytini, men aðrar vegir, ber til at síggja væl longri við berum eygum. Einasta rættiliga stjørnubreyt, sum sæst við berum eygum í síni heild, er Andromeda, sí mynd 2.

Til at finna hana á luftini plagi eg eisini at brúka Cassiopeiu. Tú skalt klúgva høgra v´ið í w´num og fara niður eftir hesari strikuni, sum myndin vísir. Tá ið tú kemur til eina bjarta stjørnu, fert tú á skák uppeftir til høgru til eina aðra stjørnu, og so eitt petti afturat eftir somu kós. Tá hómar tú í bestu líkindum ein ógvuliga káman gráan blett á luftini. Hetta er ljósið frá hundraðtals milliardum stjørnum í Andromedabreytini.

Tað er einki at siga til, at hetta ljósið er kámt, tí tað hevur gingið so langa leið. Tað hevur nevniliga verið ávegis til okkara í um leið 2,5 milliónir ár!

Vh

Pól

Mynd 2. ©️Pól Jespersen. (Sí størri mynd)

Ber til at koyra trø út í rúmdina?

Hey Pól!

Ber til at koyra trø út í rúmdina?

Esmar

---

Hey Esmar!

Trø skulu hava mold at vaksa í, og tey skulu hava luft og ljós og vatn við føðsluevnum.

Í tóma rúmininum ber so ikki til at planta trø, men finna vit einaferð gongustjørnur - um onkra fjara stjørnu - við umstøðum, sum minna um tær á jørðini, hevði ivaleyst borið til at planta trø á teimum.

Tað verður tó ikki í bræði, tí frástøðurnar til aðrar stjørnur eru so ógvuliga stórar. Kanska fara trø einaferð at vaksa á mánanum og kanska eisini á Mars, men tað má so vera í serligum vakstrarhúsum, tí har er næstan einki lofthav.

Royndir hava annars í mong ár verið gjørdar bæði við plantum og dýrum úti í rúmdini, í rúmdarførum og rúmdarstøðum. Í rúmdarførum, sum mala um jørðina, valdar vektloysi, t.e., har merkist eingin tyngd sum á jørðini. Granskarar vilja vita, hvussu plantur og dýr verða ávirkað í vektloysi.

Royndirnar hava víst, at tað ber væl til at fáa nógvar ymsar plantur at vaksa í vektloysi, fáa tær annars tað, sum teimum tørvar. Planturnar gera oxygen, og kunnu tær verða etnar, er tað eitt kærkomið ískoyti hjá rúmdarfólkunum.

Eisini dýr duga at laga seg til umstøðurnar í vektloysi. Hundar og apur vóru sum kunnigt sendar út í rúmdina, áðrenn tey fyrstu menniskjuni fóru sama veg. Eiturkoppar læra seg skjótt at gera lokkanet í vektloysi, og fiskar, sum annars brúka tyngdina til at venda rætt í sjónum, læra í vektloysi at svimja við ryggfjarðumum móti ljósinum o.s.fr.

Vinaliga

Pól

Passar tað, at ein nýggj gongustjørna er í okkara sólskipan?

Hey Pól!

Passar tað, at ein nýggj gongustjørna er í okkara sólskipan?

Salomon

Hey Salomon!

Vit rokna í løtuni við 8 gongustjørnum í sólskipanini. Pluto, sum varð funnin í 1930, hevði støðu sum 9. gongustjørnan til 2006. Tá varð avgjørt, at Pluto ikki longur skuldi roknast upp í tær rættiligu gongustjørnurnar, hóast vit nú vita, at hon hevur bæði lofthav og 4 mánar.

Orsøkin til hesa avgerð var, at granskarar tá vistu um fleiri slíkar smáar ísakaldar himmalknøttir har úti á leiðini, sum Pluto er. Hesir knøttir verða nú nevndir smágongustjørnur ella dvørgagongustjørnur.

Fyri nøkrum árum síðan frættist so frá Nasa, at rørslurnar hjá hesum ytru smágongustjørnunum kundu bent á, at ein stórur tungur knøttur uttarlaga í sólskipanini togaði í tær. Enn eru hetta bara gitingar, men granskarar leita nú veruliga eftir einari 9. gongustjørnu.

Hildið verður, at talan kann vera um ein stóran gassknøtt, nakað sum Neptun, sum gongur í einari ógvuliga avlangari rás, og sum vigar einar tíggju ferðir tað, sum jørðin vigar.

Amboðini, sum granskararnir hava til taks, verða alsamt betri, so kanska fara vit einaferð at frætta um eina nýggja gongustjørnu í okkara sólskipan.

Vinaliga

Pól

Hví fær man rúmdarsjúku, tá ið man fer í rúmdina?

Hey Pól!

Hví fær man rúmdarsjúku, tá ið man fer í rúmdina?

Lena


Hey Lena!

Í innoyranum hava vit menniskju gøgn, sum alla tíðina hjálpa okkum at halda javnvágina. Tyngdin, sum støðugt togar í okkum, ger, at vit ivast ikki í, hvat er upp og niður, og vøddarnir arbeiða alsamt, so vit ikki fara um koll.

Pinkubørn, sum ikki duga at ganga, mugu stríðast fyri at læra seg at halda javnvágina, men vaksnum fólki nýtist ikki at hugsa um tað, tí skipanin virkar av sær sjálvum.

Hjá summum fólkum kemur tó ólag á hesa skipan, tá ið tey eru á sjónum. Tey fáa kvalma og vilja spýggja. Sjóverk nevna vit tað. Onnur fáa koyriverk í akførum og flogverk í flogførum.

Fólk í rúmdarførum merkja ikki tyngdina á sama hátt sum vit. Tey sveima í vektloysi og her er einki, sum sigur teimum, hvat er upp og niður. Tí kemur eisini ólag á skipanina, sum stýrir javnvágini hjá teimum. Tey fáa rúmdarsjúku, rúmdarverk. Um leið helmingurin av teimum, sum hava verið úti í rúmdini hava trupulleikar av hesum. Eftir fáum døgum javnar hetta seg tó hjá teimum flestu, júst sum vit kunnu hoyra sjómenn siga frá, at teir sluppu av við sjóverkin, tá ið ein tíð var fráliðin.

Vinaliga
Pól

Hví minka vøddar í rúmdini?

Hey Pól!

Hví minka vøddar í rúmdini?

Ger tað nakað?

Og hvat verður gjørt fyri at vøddar ikki óneyðugt skulu fáa skaða í rúmdini?

Joan


Hey Joan!

Kropsbygnaðurin hjá okkum menniskjum er lagaður til umstøðurnar á okkara himmalknøtti. Vit merkja alla tíðina atdráttarkraftina frá jørðini. Hon togar í okkum, t.e. vit hava tyngd. Vit hava t.d. sterkar beinvøddar; annars bar ikki til at standa á beinunum.

Jørðin togar sjálvandi eisini í rúmdarførini, men hon togar somuleiðis í fólkini í teimum. Rúmdarfólkini sveima tí í vektloysi inni í rúmdarfarinum. Tað svarar til at vera í fríum falli.

Ímynda tær, at tú ert í einari lyftu, og at veirurin brádliga slitnar. Tá hevði eingin kraft verið millum teg og lyftuna. Tá hevði tú ikki merkt tyngdina. Tú hevði verið í vektloysi, og í vektloysi eru ikki somu krøv til sterkar vøddar.

Tí vikna vøddarnir hjá rúmdarfólkum, serliga hjá teimum, sum hava verið á drúgvum rúmdarferðum. Tey mugu styðjast, tá ið tey koma aftur á jørðina.

Til at fyribyrgja at vøddarnir vikna ov nógv, mugu rúmdarfólk venja. Tað er ikki heilt einfalt í vektloysi, men tað ber til. Tú hevur helst sæð í sjónvarpi, hvussu tey t.d. kunnu brúka rennibond. Tey verða bundin í serligar elastiskar selar, sum halda teimum niðri á bandinum.

Vinaliga
Pól

Missir man sjónina, tá ið man er í rúmdini?

Hey Pól!

Missir man sjónina, tá ið man er í rúmdini?

Bjørt

Hey Bjørt!

Nei, rúmdarfólk missa ikki sjónina, men nógv teirra hava leingi klagað um, at rúmdarferðir hava gjørt sjónina veikari.

Kanningar hava víst, at hjá teimum, sum hava verið drúgvar ferðir í rúmdini, eru broytingar í sjónini staðfestar hjá um leið helminginum. Hetta eru fólk, sum hava verið eitt hálvt ár ella longur í vektloysi. Hjá teimum, sum hava verið styttri enn hálvt ár í rúmdini, er sjónin broytt hjá um leið einum fjórðingi.

Enn er ikki greitt, júst hvør orsøkin til hetta er. Kropsbygnaðurin hjá okkum menniskjum er lagaður til umstøðurnar á okkara himmalknøtti. Tyngdin togar t.d. blóðið niður í beinini, men hjá teimum, sum sveima í vektloysi í rúmdarførum er heilt øðrvísi. Tey merkja ikki tyngdina, sum vit gera. Tí er einki í rúmdarførunum, sum eitur upp og niður. Vøddarnir vikna, og blóðið setur til høvdið. Trýstið á heila og mønu broytist eisini. Tað kann kanska vera ein orsøk, at sjónin eisini viknar. Hetta man geva teimum, sum ætla at fara til Mars nakað at hugsa um, tí tær ferðirnar verða drúgvar, hálvttriðja til trý ár.

Vinaliga
Pól

Hvussu nógvar stjørnur eru í rúmdini?

Hey Pól!

Hvussu nógvar stjørnur eru í rúmdini?

Esmar

Hey Esmar!

Neyva talið veit eingin við vissu, men tað er ófatiliga stórt.

Stjørnurnar eru ikki býttar javnt í rúmdini. Tær eru savnaðar í ovurstórar “stjørnuoyggjar”, sum vit nevna stjørnubreytir, galaksar. Okkara stjørna, sólin, er í vetrarbreytini. Í henni eru í minsta lagi hundrað milliardir stjørnur. Hetta talið 100.000.000.000 verður skrivað 10 ¹¹ og tú sigur tað soleiðis: tíggju í ellivta potensi.

Vanliga verður sagt, at talið á stjørnubreytum, sum vit vita um, er einar 200 milliardir breytir (2∙10 ¹¹ ). Sambært nýggjastu metingunum er hetta talið helst einar tíggju ferðir so stórt, t.e. 2∙10 ¹² . Falda vit nú hesi bæði tølini, fáa vit talið 2∙10 ²³ , t.e. eitt tveytal við 23 nullum.

Granskarar siga, at alheimurin er 13,8 milliardir ár. Hugsa tær, at tú tendraði ein stjørnuteljara, tá ið heimurin varð til, og at hann taldi eina stjørnu um sekundið. Hvat hevði hesin teljarin víst í dag? Svarið er um leið 4,4∙10 ¹⁷ stjørnur, og hetta talið er bara ein evarska lítil brotpartur av talinum 2∙10 ²³ , sum varð nevnt omanfyri.

Afturat hesum er vert at nevna, at vit hava ikki møguleika at síggja tær stjørnurnar, sum eru so langt burtur, at ljósið frá teimum ikki enn hevur havt stundir at koma til okkara. Samanumtikið mugu vit siga, at stjørnurnar eru ófatiliga nógvar í tali, helst nógv fleiri enn vit eru før fyri at ímynda okkum.

Vinaliga Pól

Er rúmdin óendalig ella ikki?

Hey Pól!

Eg vil fegin vita, um rúmdin er óendalig ella ikki. Eg havi ofta hugsað, um nakað er uttan fyri rúmdina.

Rúna

Hey Rúna!

Vit síggja ikki alla rúmdina, og vit vita heldur ikki, um hon er óendalig ella ikki.

Vísindini eru sannførd um, at ein byrjan hevur verið, og at okkara rúmd hevur ikki altíð verið til.

Vit síggja tí ikki teir fjaru partarnar, har ljósið ikki hevur havt stundir enn at koma til okkara. Parturin av rúmdini, sum vit síggja, er endaligur, og hann er ómetaliga stórur, tíggjutals milliardir ljósár. Tað er helst størri, enn nakað menniskja er ført fyri at ímynda sær.

Um tann parturin, sum vit ikki síggja, er endaligur ella ikki, vita vit ikki. Tað kann ikki útilokast, at rúmdin øll frá byrjan hevur verið óendalig. Harafturat hava vit leingi vitað, at rúmdin víðkast, og síðan 1998 hava vit vitað, at rúmdin í okkara tíð víðkast skjótari og skjótari.

Siga vit, at rúmdin er alt, sum er, kann einki vera uttanfyri. Tað er sanniliga ikki lætt at ímynda sær øll hesi torføru viðurskifti.

Vinalig

Pól

Hvussu kann sólin brenna uttan luft?

Hey Pól!

Eldur skal hava oxygen fyri at brenna. Men sólin er ein brennandi klóta í rúmdini – og har er eingin luft! Hvussu ber tað til?

Heilsan

Rannvá

Hey Rannvá!

Til vanliga brenning krevst okkurt, sum kann brenna,  hiti og oxygen. Í brenningini verða evnasambond gjørd millum tað, sum brennur, og oxygen. Og brenningin gevur varmaorku. 

Hóast sólin er brennandi heit, um leið 15 mió stig innast í miðdeplinum og knøpp 6000 stig uttaná, er ikki talan um vanliga brenning. Vit skulu heldur hugsa um okkurt, sum gløðir, t.d. gløðandi jarn. 

Í sólini eru tað gassevni, sum gløða. Orkan verður gjørd inni í miðdeplinum við tað at hydrogen verður gjørt um til helium í atomkjarnatilgongdum. Í hvørjari tilgongd hvørvur ein evarska lítil nøgd. Tilgongdirnar eru nógvar í tali, og horvna nøgdin verður til orku, sum spakuliga, í milliónir ár, flytur seg út á ýtuna á sólini. Har sæst hon sum sjónligt ljós, sum hevur 8 minuttir at koma á jørðina. 

Hóast sólin er um 150 mió km burturi, merkja vit væl hitan frá henni. Sólin letur eyðvitað eisini orku frá sær aðrar vegir. Fyri hetta mikla orkuoyðsl má sólin gjalda. Hon lætnar av hesum fleiri mió tons hvørt einasta sekund. Men tað munar lítið, tí sólin hevur so ovurstóra nøgd, at hon kann skína í fleiri mia ár afturat. 

Vinaliga

Pól

Kann ein gongustjørna vera óendaliga stór?

Marsian

Hey Marsian!

Svarið er sjálvandi nei, men neyvt at siga, hvussu stórar gongustjørnur kunnu verða, er ikki einfalt. 

Hyggja við at okkara sólskipan, kunnu vit býta gongustjørnurnar í tríggjar bólkar. Innast eru steinknøttirnir: Merkur, Venus, Jørðin og Mars. Hesir himmalknøttir hava, sum navnið sigur, fasta ýtu. 

Ytri eru gasskempurnar: Jupiter, Saturn, Uranus og Neptun. Hesir knøttir hava helst ein fastan kjarna, men eru fyri tað mesta úr gassevnum eins og stjørnurnar, serliga hydrogeni og helium. Her ber tí ikki til at seta fótin á land. 

Uttast eru Pluto og fleiri aðrir slíkir smáir og kaldir knøttir, sum nú verða nevndir smágongustjørnur ella dvørgagongustjørnur. 

Verður ein steinknøttur 5-10 ferðir so tungur (og dupult so stórur) sum jørðin ella tyngri, fær knøtturin eitt tætt lofthav og fer at líkjast meiri einum gassknøtti. Og verður ein gassknøttur einar 15 ferðir so tungur sum Jupiter, fer knøtturin at líkjast onkrum millumtingi millum eina gongustjørnu og eina stjørnu, einum sonevndum brúnum dvørgi. Tað er trupult at siga neyvt, hvar hesi nevndu mørk eru.

Vinaliga

Pól

Hvat heldur mann hendur, um ein ferðast inn í eitt svart hol?

Vinalig heilsan,
Sissal Nolsøe
 

Hey Sissal!

Forsagnir um svørt hol eru grundaðar á 100 ára gamla relativitetsástøðið hjá Albert Einstein.

Granskarar ivast ikki í, at svørt hol eru til, hóast ikki ber til at síggja tey. Tey mugu tí verða funnin á annan óbeinleiðis hátt, t.d. við at staðfesta tyngdarávirkan teirra á aðrar himmalknøttir.

Eitt svart hol er eitt øki, har tyngdarkraftin er so sterk, at einki, sum kemur holinum nóg nær - ikki so mikið sum ljós – sleppur burtur aftur. Tí verða holini søgd at vera svørt, tey síggjast ikki!

Eg vildi ikki mælt til at gjørt eina ferð inn í eitt svar hol. Nærkaðist tú við fótunum fyrst, hevði tyngdin skrætt teg sundur, tí tyngdarkraftin við føruturnar hevði verið nógv sterkari enn tyngdarkraftin við høvdið.

Men lat okkum bara siga, at tú fleyg heilskapað inn í svarta holið. Hvat hevði tá hent? 

Ein eygleiðari hevði sæð, at tú líkasum steðgaði upp, tá ið tú nærkaðist, tí fyri honum at vísa seg høvdu tíni sekund verið óendaliga long. Tíðin hevði líkasum steðgað upp, og tú vart ongantíð komin heilt inn á botn.

Fert tú á YouTube og skrivar Black Holes, finnur tú hópin av tilfari um svørt hol. Her eru t.d. tveirfilmar:

Vinalig

Pól

Kunnu vit fara til exogongustjørnur at búgva?

Hey Pól!

Kann tað bera til, at tá ið Jørðin ikki riggar/eksploderar, flyta vit menniskju til eina exogongustjørnu at búgva? NASA sigur, at har er oxygen, vatn og land á gongustjørnuni.

Heilsan, Lea:)

Hey Lea!

Í 1993 skrivaði eg eina lítla stjørnufrøði, Sólskipanina. Á s. 27 stendur undir yvirskriftini “Einans jørð” soleiðis: Kanska er tað vanligt, at gongustjørnur mala um aðrar stjørnur!

Tá vistu vit ikki betur, men nú vita vit.

Í 1995 varð fyrsta exogongustjørnan funnin. Soleiðis nevna vit gongustjørnur um aðrar stjørnur enn sólina.  Síðan hevur gingið skjótt, og nú vita vit um túsundtals exogongustjørnur. Fyrst vórðu bara stórar gassgongustjørnur funnar, men nú finna granskarar eisini gongustjørnur á stødd við jørðina.

Rúmdarfarið Kepler hjá Nasa hevur funnið tær flestu. Summar minna um jørðina, t.e., hitin er so passaligur, at flótandi vatn fær verið á teimum. Tað nýggjasta er, at eisini næsta grannastjørnan hjá sólini, Proxima, hevur gongustjørnur.

Henda exogongustjørnan í HD-188753 skipanin líkist Jupiter. Hon er 149 ljósár frá Jørðini og hevur tríggjar sólir. gongustjørnan verður samaborin við gongustjørnuna Tatooni í Star Wars, sum er heimstaðurin hjá Luke Skywalker. (Mynd: NASA)

Tú spyrt, um vit kunnu fara til exogongustjørnur at búgva. Tað verður so ikki í bræði, tí tær eru so langt burturi.  Vit hava ikki tøknina til so langar ferðir. Tí man vera best at ansa væl eftir okkara góðu jørð – helst betur enn vit hava gjørt higartil. Men kanska fert tú at uppliva, at fólk fara út á Mars at búgva – hvør veit.  

Vinaliga

Pól

Hevur Jupiter ringar um seg?

Hey Pól!

Nógv siga, at Jupiter ongar ringar hevur um seg. Eg havi leitað á Google, men finni tíverri ikki tað endaliga svarið. Veitst tú, um tað passar?

Heilsan tann, ið ætlar at arbeiða hjá NASA


Hey!

Jú sanniliga, Jupiter, størsta gongustjørnan í sólskipanini, hevur eins og Saturn ringar um seg, men teir eru nógv kámari enn ringarnir um Saturn. Teir vórðu sæddir á fyrsta sinni úr Voyager rúmdarførunum í 1979. Ringarnir eru úr fínum dusti, helst frá meteorittum, sum hava rakt innastu mánarnar hjá Jupiter. 

Eisini Uranus og Neptun hava ringar. Í 1977 myrkti Uranus fyri ljósinum frá einari stjørnu. Tá varnaðust granskarar, at stjørnuljósið kámaðist fleiri ferðir, áðrenn tað sloknaði. Tá ið stjørnan var komin til sjóndar aftur hinumegin Uranus, kámaðist ljósið aftur, nú í øvugtari røð. Hetta varð tulkað soleiðis, at Uranus hevði ringar um seg. 

Voyager váttaði, at so var. Uranus hevur 13 ringar. Ringarnir um Neptun eru fýra í tali. Teir vórðu sæddir á fyrsta sinni úr Voyager 2 í 1989.

Vinaliga

Pól